A e njihni Gearóid-in tuaj nga Gobnait-i juaj? Frika juaj nga Muirgheal-i juaj? Për syrin e patrajnuar, emrat irlandezë mund të duken si një pritë e frikshme bashkëtingëlloresh mashtruese dhe zanoresh befasuese.
Kjo për shkak se ndërsa gjuha irlandeze përdor të njëjtat shkronja të alfabetit latin si anglishtja, ato përfaqësojnë tinguj të ndryshëm dhe kanë rregulla të ndryshme drejtshkrimore.
Këtu është një udhëzues, me klipe audio, se si të shqiptoni disa emra të zakonshëm irlandez. Ne kemi gjithashtu disa hakime të gjuhës irlandeze, në mënyrë që të mund t’i kuptoni vetë emrat.
Lexoni më tej për të zbuluar pse Sinéad fillon me “Shin”, si një “h” mund ta kthejë një “b” në një “v” dhe pse nuk do ta dëgjoni kurrë të thuhet “St Patty’s Day” në Irlandë.
Për të ndihmuar në lundrimin në fushën e minuar, CNN ka thirrur në ndihmë ekspertin irlandez të gjuhës dhe kulturës Darach Ó Séaghdha, autor i librave “Motherfoclóir” dhe “Craic Baby.” Pra, nëse shihni yllin e “Oppenheimer” Cillian Murphy në rrugë dhe dëshironi ta përgëzoni atë për fitimin e Oscarit, gjëja e parë që nuk duhet të mbani mend al-betin tradicional irlandez në K-në është K. Kur shihni një emër irlandez që fillon me C, është gjithmonë një C e vështirë, shpjegon Ó Séaghdha. Pra, Cillian është “Kill-ee-an”. Versioni i gjermanizuar, Killian, ishte drejtshkrimi dominues në Irlandë, thotë Ó Séaghdha, por në vitin 2003 – vitin pas publikimit të filmit të parë të Murphy “28 Days Later” – drejtshkrimi C mori drejtimin dhe ka mbretëruar suprem që atëherë.
I njëjti rregull C vlen edhe për emrat e djemve Cían (Kee-an), Ciarán (Keer-awn) dhe – këtu duhet të harroni gjithçka që keni mësuar nga këngëtarja amerikane me të njëjtin emër – emrin e vajzës Ciara (Keer-ah). Nëse jeni njohur me aktorin irlandez Saoirse “rima me inerci” Ronan, mund të duket si një pronon. Por këtu është një rregull tjetër i vështirë: prisni të papriturën.
Ekzistojnë tre dialekte irlandeze – Connacht, Munster dhe Ulster – dhe mënyra se si tingëllojnë emrat shpesh ndryshon sipas rajoneve dhe thekseve. Klipet tona audio janë me theks verilindor, të ndikuar nga Ulster Irish, kështu që mund të mos tingëllojnë saktësisht siç i keni dëgjuar emrat e thënë më parë.
Në mënyrë tipike, emri i një vajze, Saoirse, që do të thotë “liri”, u bë i njohur për herë të parë në Irlandën e sapo pavarur të viteve 1920 dhe më së shpeshti është shqiptuar “Sorsha” ose “Seersha”. Kthimi i Saoirse Ronan në të është “pjesërisht theksi i saj”, mendon Ó Séaghdha, por tashmë është i shpejtë në rrugën e tij për t’u bërë një shqiptim i ri dominues.
Pra, nëse nuk jeni i sigurt se si dikush e thotë emrin e tij, thjesht pyesni. Ky apostrof që shihni në O-në e mbiemrave irlandezë është një anglizim i një “síneadh fada”, një theks i mprehtë i pjerrët djathtas. Një fada mbi një zanore do të thotë se zanorja duhet të shqiptohet “e gjatë” – që është ajo që do të thotë fada në irlandez. Fadat shpesh hidhen në anglisht, por në shqiptimin irlandez ato janë vendimtare. Merrni emrin e parë të prezantuesit të emisionit irlandez-amerikan Conan O’Brian. Kur shqiptohet është “Co-nin”, por me shqiptim amtare Conán është “Co-Nawn”. Po kështu me Ronan (Ro-Nin) dhe Rónán (Ro-Nawn) – që, rastësisht, do të thotë “vulë foshnja”. Aww.Éabha shqiptohet me një E të gjatë dhe tingëllon i ngjashëm me emrin “Ava”, por në fakt është “mënyra se si shkruhet Eva në Biblën në gjuhën irlandeze”, thotë Ó Séaghdha.
Dhe pse ajo bh shqiptohet si një V? Do ta arrijmë atë së shpejti. Siobhán-i më i famshëm në kohët moderne është Shiv nga seriali televiziv “Succession”, i luajtur nga aktorja australiane Sarah Snook, por si bëhet Siobh “Shiv”? Ó Séaghdha – emri i plotë i të cilit, nëse keni pyetur veten, shqiptohet Da-rach (rimon me Bach) O Shay – shpjegon. “Në irlandez, ju keni zanore të gjera dhe zanore të ngushta. Kur një S është pranë një zanoreje të gjerë si një A ose një O, tingëllon si “Sss”, por kur është pranë një zanoreje të ngushtë si I, është “Sh.” Quhet rregulli “caol le caol”.
Emri Sean ka një fada kur shkruhet në irlandez – Seán (Shawn) – kjo është arsyeja pse mbaresat e Seán dhe Siobhán rimojnë me “lëndinë” dhe jo me “mund”. Një shembull tjetër është Aisling – që do të thotë “ëndërr” – që shqiptohet Ashling (dhe nganjëherë shkruhet gjithashtu në atë mënyrë).
Ju ende po pyesni veten për atë bh, apo jo? Mirë, ne do të shpjegojmë. Për shkak se fadat janë hedhur në anglisht, Ó Séaghdha thotë se një hak i shpejtë shpesh është të “shikosh Hs. Nëse një h vjen pas një bashkëtingëllore tjetër, zakonisht është duke e zbutur atë. “Bh” dhe “mh” shpesh trajtohen si një shkronjë e vetme dhe shqiptohen “v”. Prandaj – rrokullisni daulle, ju lutem – Siobhán. CNN
